Экскурсія ў музей

У 1970 годзе ў Ліцвянскай сярэдняй школе быў створаны літаратурна-краязнаўчы музей. Пазней, у 1971годзе музею было прысвоена імя Пятра Фёдаравіча Глебкі. Ініцыятарамі стварэння музея былі супрацоўнікі інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору Акадэміі навук БССР, дырэктарам якога доўгі час працаваў Пётр Фёдаравіч. Кіраўнік музея – настаўніца беларускай мовы і літаратуры Іна Уладзіміраўна Атрушкевіч.

Каб добра ведаць гісторыю роднай вёскі, трэба зазірнуць у яе мінулае, вывучаць яе культуру і побыт, уявіць, як жылі нашы дзяды і прадзеды. З гэтай мэтай у лістападзе 2018 года ў школьным музеі быў створаны этнаграфічны куток “Аб чым прадметы даўніны табе паведаміць павінны”. Можна апынуцца ў сялянскай хаце. Тут прадстаўлены рэчы неабходныя для апрацоўкі льна: пранік, мялка, трапло, грэбень, верацяно, калаўрот, матавіла; вырабы з льна: посцілкі, абрусы, ручнікі, адзенне, якое жанчыны рабілі сваімі рукамі; прадметы працы і хатняга побыту: чыгун, вілы, чапяля, прас, драўляныя міска і лыжкі. Куток сістэматычна папаўняецца новымі экспанатамі, якія прыносяць дзеці з бацькамі, педагогі.

Этнаграфічны куток быў створаны з мэтаў фарміравання нацыянальнога самапазнання. Ставіліся задачы: стварэнне ўмоў, неабходных для развіцця ў дзяцей пазнавальнага інтарэса да сваёй этнічнай прыналежнасці, уяўленняў аб сабе як частцы беларускага грамадства, выхоўваць у дзяцей жаданне знаёміцца з нацыянальнымі традыцыямі і беларускім фальклорам.

Этнаграфічны куток неабходны для азнаямлення выхаванцаў з культурай і побытам беларускага сялянства і, зыходзячы з таго, што  для дзяцей важна паказаць пэўныя прыклады і навочнасць, што з'яўляецца магутным сродкам уздзеяння. Экспанаты этнаграфічнага кутка плануецца выкарыстоўваць на занятках па азнаямленню з звычаямі і традыцыямі беларускага народа, на занятках па выяўленчаму мастацтву, пры правядзенні святаў "Масленiца", "Купалле", "Запрашаем на Калядкi", "Свята восенi" і іншыя. З мэтай выхавання пачуцця прыналежнасці да беларускай нацыі,  распрацаваны цыкл заняткаў, зместам якога сталі старадаўнія беларускія традыцыі і звычаі, узаемадзеянне чалавека з прыродай, адлюстраванне жыцця беларусаў у працы і побыт.  Былі распрацаваны  канспекты,  экскурсіі  для дарослых і дзяцей.

Выстава  не з’яўляецца стацыянарнай, экспазіцыі арганізуюцца да тэматычных тыдняў, напрыклад, “Беларуская народная творчасць”, “Дзень роднай мовы”, да народных каляндарных святаў – “Багач”, “Дажынкі”, “Масленіца”, “Калядкі”.

Важная асблівасць этнаграфічнага кутка – удзел у яго стварэнні дзяцей і іх бацькоў. Дашкольнікі такім чынам адчуваюць  сваё дачыненне да творчасці, тут яны не толькі гледачы, а ўдзельнікі.

Экскурсія ў музеі “У госці да бабулі Алены”

Мэта:

1. Знаёміць дзяцей з вырабамі беларускіх народных мастакоў; актывізаваць слоўнік дзяцей па дадзенай тэме; пазнаёміць іх з беларускімі ручнікамі, сурвэткамі, з арнаментамі.

2. вучыць упрыгожваць ручнікі арнаментам пры дапамозе фарбаў; развіваць дыялагічнае маўленне дзяцей; выклікаць у дзяцей цікавасць да наведвання выстаў, музеяў, жаданне разглядаць і пазнаваць прадстаўленыя экспанаты.

3. выхоўваць эстэтычнае пачуццё.

Ход экскурсіі

Арганізацыйны момант

Дзеці разам з выхавальнікам ідуць у музей у госці да бабулі Алены, якая сустракае гасцей на парозе музея хлебам – соллю на прыгожым вышытым ручніку. У музеі грае беларуская музыка, ва ўсіх святочны настрой.

Выхавальнік тлумачыць, што так, з музыкай, з хлебам – соллю на Беларусі сустракаюць самых дарагіх гасцей.

Да дзяцей выходзіць бабуля Алена ў беларускім нацыянальным строі.

Бабуля Алена – Добры дзень, дарагія дзеткі! Запрашаю вас у мінулае нашых дзядуляў, бабуляў.  Заходзьце, калі ласка! Падыдзіце ўсе бліжэй сюды. Так, усё можна разглядваць, але не трэба кранаць рукамі.

         Што ўжо вам знаёма з таго, што вы тут бачыце?

Зірніце на рэчы, зробленыя з дрэва. Хто жадае расказаць пра іх. Калі ласка!

Пачну я: “Гэта куфар. У маёй бабулі ёсць такі, але гэты маленькі, падобны на цацачны. Я ведаю, што ў куфры клалі адзенне, ручнікі. Гэты куфар ярка размаляваны кветкамі, а па краях – беларускі ўзор”. (расказы дзяцей)

Цікава, што ў гэтым куфры схавана? Паказваю па адной рэчы, а дзеці называюць іх: андарак, фартух, кашуля, гарсэт, камізэлька, кашуля з поясам, нагавіцы, намітка.

Бабуля Алена. Цяпер старадаўнія ўзоры адзення шырока выкарыстоўваюцца ў сцэнічных уборах нашых мастацкіх калектываў.

Так. Падыходзьце бліжэй да наступных экспанатаў старажытнага віду мастацтваў, шырока распаўсюджанага ў Беларусі – гэта вырабы з гліны. Паколькі гліны розных гатункаў хапала ў любым куточку Беларусі, то з яе рабілі разнастайны посуд, розныя мастацкія рэчы для аздаблення побыту. Ляпілі цацкі – свістулькі на забаву дзецям.

Зараз я вас пазнаёмлю з некаторымі назвамі посуду. Вось гладыш (гарлачык). Для чаго ён прызначаецца? Так, у ім можна трымаць малако або квас.

А гэта вельмі падобныя адзін на другі гляк і збанок. Чым яны адрозніваюцца? Так, у збанка горла шырокае, а ў гляка – вузенькае.

Гульня “Гарлачык”

Сядайце ў круг – гэта гарлачык. Па крузе ходзіць пакупнік. Спыніўшыся каля каго- небудзь, пакупнік, пытае: “Колькі каштуе гарлачык?”

За гарлачык гэты дай

Нам зусім крышачку –

Каб ніколі не хварэць,

Маннай кашы лыжачку.

Пасля гэтых слоў дзіця – гарлачык ускоквае і бяжыць па крузе, а пакупнік – насустрач. Кожны імкнецца заняць свабоднае месца. Хто спазняецца – той пакупнік.

Бабуля Алена – Сёння я раскажу вам пра беларускія ручнікі. Ручнік – гэта доўгая тканіна белага або шэрага колеру, вышытая арнаментам.

- Дзеці разглядваюць арнамент, звяртаюць увагу на колер, замацоўваюць чорны і чырвоны колеры, узоры – “крыж”, “зорачку”, “ломаную лінію”.

Дзеці садзяцца за стол, накрыты святочнымі абрусамі і сурвэткамі, разглядаюць іх.

Бабуля Алена – Крыжыкам упрыгожваюць яшчэ і адзенне (яна паказвае вышытае адзенне: кашулі, сарочкі, фартухі, сукенкі)

Усе гэтыя рэчы вышываюць сваімі рукамі людзі. Сурвэткамі ўпрыгожваюць пакоі.  Цяпер у нас на сценах – дываны, а раней былі прыгожа вышытая сурвэткі.

Бабуля Алена паказвае тэхніку вышыўкі крыжыкам і гладдзю, знаёміць дзяцей з рэчамі, якія неабходны для вышыўкі. Гэта ніткі рознага колеру, іголка, тканіна. Замацоўвае гэтыя назвы з дзецьмі. Далей бабуля паказвае ручнікі, сурвэткі, кашулі, фартухі, не ўпрыгожаныя ўзорамі.

Бабуля Алена – Які б узор вы хацелі вышыць?

Дзеці імкнуцца дапамагчы бабулі Алене. Яна паказвае, як трэба зрабіць гэтыя ўзоры пры дапамозе фарбаў.

Бабуля Алена – Напрыканцы нашага занятку – экскурсіі па музеі- хачу вам параіць разам з бацькамі наведаць музеі ў  горадзе Мінску, параўнаць іх экспазіцыі, а потым падзяліцца з намі сваімі ўражаннямі. (вярнуўшыся ў групу выхавальнік раздае сілуэты ручніка, фартуха, кашулі, а дзеці іх упрыгожваюць фарбамі, арнаментам, узорамі “крыжык”, “зорачка”).

Выстава і ацэнка зробленых работ (дзеці абмяркоўваюць свае работы, звяртаюць увагу на іх прыгажосць, найбольш цікавымі работамі ўпрыгожваюць класны пакой).

Экскурс-падарожжа з сівой мінуўшчыны ў наш час

“Ад печы да парога”

(для дзяцей і бацькоў)

Вяд.:  Добры дзень, дарагія сябры! Мы пачынаем наша падарожжа з сівой мінуўшчыны ў наш час.  Яно называецца “Ад печы да парога”. Усе вы знаходзіцеся ў школьным музеі. Перад вамі інтэр’ер сялянскай хаты, якой яна была раней, а ў некаторых месцах яна засталася такой, праўда, крыху зменена на сучасны лад.

Цэнтральнае месца ў хаце займала печ - гэта цеплыня, здароўе застуджанаму, гэта і гарачая смачная ежа. Раней гаварылі: “Дзе печ -там і тое, што з печы”.

1 - ы:  На поўначы Беларусі печы былі вялікія, з камінкамі і палкамі. На камінок клалі мыла, запалкі і лучыну, а на палку спалі дзеці, праводзілі свой вольны час там, калі было холадна. Бялілі печ і сачылі, каб яна заўсёды была белая, чыстая.

А на поўдні Беларусі печ была крыху меншай, з мноствам камінкоў і пячурак, куды яшчэ ставілі лямпы, ліхтары, збанкі, глякі. Печ была пабеленая ў белы колер, і яшчэ яна была размаляваная. Тыповыя малюнкі: кветкі, дзяўчаты з карамыслам.

Вяд.:  Есць у беларусаў такі выраз: танцаваць ад печы. Начнём і мы нашу размову пра печ.

2-гі: 

Мінула ночка. Дзень праз вокны

Знішчае цёмныя валокны,

На печ, у запек зазірае

I ночку з хаты выціскае.

У печы ўжо палаюць дровы,

 I іх астатнія размовы.

Так гучна, бойка застралялі,

 Як бы паны запалявалі.

Вяд.:  Печ займае ў сялянскай хаце пачэснае месца. Яе роля не толькі ў практычным прызначэнні.

Хто падкажа, для чаго яшчэ ў сялянскай хаце патрэбна печ? (дзеці адказваюць)

Правільна, малайцы! Печ абагравае хату, у ей вараць ежу, а яшчэ на ёй спяць, лечацца ад прастуды, адпачываюць. Асабліва ў доўгія зімовыя вечары.

3-ці: 

А вечар мае свае бавы

 I на каліпку так цікава,

 Калі, бывала, дзядзька з татам

 А з імі часам гэтак сама

 Язык развяжа свой і мама,

 Пачнуць казаць свае ўспамінкі,

 Вясці размовы пра старынкі,

  Пра незвычайныя здарэнні

  І ім даваць тут тлумачэнні.

  Усяго было тут вечарамі,

  Калі разыдуцца часамі.

Вяд.:  Зараз вы ўбачыце невялікі ўрывак з паэмы Я. Коласа “Новая зямля”, “3імовымі вечарамі”. Дзеянне адбывацца на печы.

Бацька:  

- Мне сам казаў Пятрусь Арыніч

 Ілгаць жа ён не быў павінен:

   Дадому ехаў ён з Княжнога,

   Вакол няма нідзе нікога,

І ціха ўсе, як бы зацята,

Было ўжо трохі пазнавата,

А ён на воліках пляцецца,

I так яму ўсе штось здаецца.

Вось едзе ён, масток мінае,

Аж хтось з-запаляў вылятае.

Як жар чырвоны ды вяртлівы

I хвошча пугай улева, управа.

I па валах, і па Пятрусю

Вось, - кажа, - я табе спазнюся,

Калі ты так запрацаваўся!

I аж да Нёмна за ім гнаўся!

1 - ы:  

 Мабыць штось ёсць - такі на свеце!

Маці: 

 -Ёсць, ёсць! Свякроўка, нябожчыца.

Анэта (царства ей нябеснае)

Сама казала мне пра гэта,-

Яна была і цётка Рузя,

Збіралі шчаўе дзесь на лузе.

Ды йшлі дадому каля Нёмна.

Было яшчэ зусім не цёмна.

Вось толькі сонца напалову

Зайшло за горку Дзямянову,

I нікагусенькі нідзе!

Аж - зірк! На саменькай вадзе

Сядзіць хтось, выцягнуўшы ногі

Над самай бухтай, такі строгі,

Як мае быць ва ўсім адзенні

I курыць люльку ў задуменні.

Кабеты ў страху далей хутка!

Назад зірнулі - нікагутка!

-А ты, Антось, чаго маўчыш, як пшаніцу прадаўшы?

Антось:

-Э, глупства ўсе, не больш, як байкі!

Хто баіцца, таму ўсе можа налучыцца.

Даўно было. Тут жыў Пшавара.

Вось раз уночы чуе гукі -

У акно малоцяць чыесь рукі,

Малоцяць так, бы ў час пажару.

-Хто там?

- Пусці, брат: то я – Сёмка.

Ну, брат, і б'юцца чэрці ёмка!

На грэблю я якраз уз'ехаў:

Ой даў жа ён мне, так урэзаў!

Я - па кані, ён мне - па карку!

Пасек мне спіну праз браварку!

I толькі тут вось  адступіўся,

Калі ў дварэ ўжо я спыніўся.

Пшавара з хаты выйшаў босы

Агледзець Сёмкавы калёсы.

I што ж, вось вам і таямніцы:

Ялова лапа ўлезла ў спіцы!

Маці:

- Праўду кажуць: у страха вочы вялікія.

Антось: 

 -Ай, усе гэта небыліцы

Напусцяць нейкага туману,

Што чалавек хоць і жывы,

Але стаіць без галавы!

Усе гэта глупства. Выдумкі.

Я сам такую штучку знаю,

Што без памылкі адгадаю,

Як хто стаіць, ну, хоць бы ў сенях

Ці на нагах, ці на каленях.

Ці ён там стане, ці ён ляжа.

2-гі:    

Вось гэта штука! Няўжо, дзядзька, адгадаеш?

Антось

 -Выходзьце, самі ўбачыце. (Хлопцы выходзяць і стараюцца, як бы хітрэй стаць, каб дзядзька не адгадаў).

2-гі:  

-Ну, дзядзька, як мы там стаім?

Антось:

 -Ну так, як цюцькі за дзвярыма!

2-гі: 

 -Ну ты, дзядзька, і махляр.